نقش تربيتي زنان و مادران درتربيت ياران حضرت مهدي (ع )

مقدمه :

تبيين ارزش و مقام زن و نقش تربيتي آن درآيات نوراني قرآن کريم و روايات حضرات معصومين (ع ) فرع بر انسان شناسي است و آن نيزخود ازهستي شناسي و توحيد نشات مي گيرد و زن عنصرتابناکي است که زيربناي همه فضيلت هاي انساني و ارزش هاي والاي خليفه الله درجهان است (1) نقشي که اسلام براي زن در نظام جامع تربيتي خود قائل است دقيقاً منطبق برفطرت و جايگاه او درنظام آفرينش است و دشوارترين و ظريفترين مسووليت ها که به عهده پيامبران بوده برعهده زنها گذاشته شده است و آن تربيت فرزند است .زن با برخورداري از ويژگيهاي خاص جسمي و روحي نقش مادري و تربيت فرزند را که زير بنائي ترين نقش ها درنظام خلقت است و صلاح و فساد جوامع بدان بستگي دارد عهده داراست . مکتب اسلام براي تربيت فرزند که يقيناً سرنوشت جوامع را رقم مي زند آنقدراهميت قائل است که براي انتخاب همسر و آداب و رفتار پدر و مادر قبل از انعقاد نطفه از رحم مادر،دوران بارداري مادرتا دوران تولد و شيرخوارگي و تا دوران کودکي نوجواني و جواني دستورالعملي دقيق تنظيم و ارائه نموده است که رعايت آن تربيت نسل صحيح و لايقي را دربردارد .
مروري بر زندگي شخصيت هاي بزرگ و وارسته تاريخ که نقطه عطفي درتاريخ بشري شمرده مي شود و منشاء خدمات برکات فراواني بوده اند نشان مي دهد که زنان و مادراني تربيت شده و مومنه نقش اساسي و تعيين کننده درتربيت آن شخصيت ها داشته اند .يکي ازعلل و عوامل مهم عدم توفيق جوامع درامر(تربيت نسل پيش رو و آينده)بي توجهي به نقش معجزه آميز و حياتي زن درموقعيت مادري بوده است .درفرهنگ اسلامي موضوع مهدويت و انتظارفرج و ظهورو تشکيل حکومت آن حضرت يکي ازافق هاي بسيار روشن انسان سازو تعالي بخشي است که تحقق عيني و عملي اين موضوع نيازمند انسانهاي تربيت شده اي است که ازهرحيث آمادگي ياري و حضورخالصانه تحت نظر امام عصرخود و قرآن ناطق الهي را داشته باشد و تمامي ابعادي که براي مهدي ياوران متصوراست دروجود آنها جلوه کرده و نسخه اي ازاسوه حسنه قرآني باشند .متعلق تربيت ديني همان تربيت اخلاقي است که پيامبراکرم (ص ) فرمودند :(اني بعثت لاتمم مکارم الااخلاق )همانا من براي کامل کردن کرامتهاي اخلاقي مبعوث شده ام .(2) . مفاهيمي ازقبيل برو نيکي،خير،معروف ،احسان ، عدل ،اجتناب از فحشا ،منکرو ظلم و ...حاکي ازرويکرد اخلاق و تربيت ديني است برخي از آيات دراين باره عبارتند از:اعراف 33 و 199 .بقره 78 و195 و 263 وآل عمران 104 و 193 و 198 .قصص 77 . هود 71 . مومنون 96 . اسراء53 ،بقره169و268، عنکبوت 45 . انعام 151 .
قرآن کسب معرفت را صرفاً ابزاري براي نيل به تحول اخلاق مي داند چه معرفت درسطح جهان شناسي باشد چه آگاهي از امورغيب و چه معرفت ازوقايع تاريخي ( هود 120 . قمر 4 . يوسف 3 . نازعات 34 )ازديگر نگاه قرآن به احکام و شريعت نيزنگاهي حاکي از اخلاق مداري است (و اقم الصلوه ان الصلوه تنهي عن الفحشاء و المنکر)و نماز را به پا دار که نمازازکار زشت و ناپسند باز مي دارد .( عنکبوت 54 . بقره 771 و 183 . توبه 1 تا 3 ) براين مطلب دلالت دارند .
دراين عرصه نقش اخلاق فردي خانوادگي ديني وعبادي مادران حائزاهميت بوده و مهدي باوري و تاسي به اخلاق قرآني امام عصرو معرفت و محبت خالصانه به آن حضرت مي تواند باعث کشش و گرايش و علاقه خانواده به ويژه فرزندان به مکتب اهل بيت عصمت و طهارت به ويژه امام مهدي (ع ) گردد و مسلماً زني مي تواند در ظهور و قيام و نصرت حضرت نقش داشته باشد که با ترسيم افق و چشم انداز زيبايي مهدويت و ظهور و نهضت فراگيرش به تربيت بهترين ياوران براي حضرت اقدام نمايد .

نقش و جايگاه تربيتي زنان، تربيت مهدوي فرزندان

نقش و جايگاه تربيت زنان :انسان شگفت ترين مخلوق خداوند و والاترين نشانه قدرت حق است که استعداد وصف به همه صفات و کمالات الهي را دارد و آفريده شده است تابه مقام خليفه اللهي برسد و اين سيرجزبا تربيت حقيقي ميسرنمي گردد . امام خميني (ره ) درباره سيرتربيتي انسان فرموده است :(انسان مراتب سيرش از طبيعت است تا مافوق طبيعت تا برسد به آنجايي که مقام الوهيت است سيرازطبيعت تا رسيدن به مقامي که غيرازخدا هيچ نبيند . اين موجود قابل اين است که ازاين طبيعت سيربکند و تمام معنويت ها را درخويش با تربيت صحيح ايجاد بکند و برسد به مقامي که حتي فوق مقام ملائکه باشد.انسان موجودي است که خداي تبارک و تعالي او را خلق کرده است براي اينکه همه جهاتي که درعالم هست، درانسان هست منتهي به شکل قوه و استعداد است و اين استعدادها بايد فعليت و تحقق پيدا کند (3) اگراين تحول براساس تربيتي رباني در انسان محقق نشود انسان درمرتبه حيوانيت متوقف مي ماند و استعدادهاي خود را دراين جهت به کارمي گيرد .همه تلاش پيام آوران الهي براين بوده است که انسان را تربيت کنند . پيام آوران الهي مبعوث شدند تا انسان را به آداب الهي و مکارم اخلاقي متصف نمايند . تربيت ازجمله واژه هايي است که بسياري از مفاهيم فرهنگ اسلامي را دردرون خود جاي مي دهد . تربيت يعني پرورش جميع استعدادهاي فکري روحي و جسمي انسان دراسلام زن و مرد از جهت انسانيت و ارزش عمل مساوي مي باشند ولي همان گونه که دربعضي از صفات و فعاليت ها مرد بر زن برتري دارد زن نيز داراي خصوصياتي است که ازآن جهت بر مرد برتري دارد و آن دلي سرشار از مهر و پرعاطفه، نوع دوست ،نوع پرور، رقيق القلب و فداکاري است براي همين خداي متعال اين وظيفه خطيرو مهم انسان سازي و تربيت فرزند را برعهده زن قرار داده است .امام خميني(ره)دراين باره فرموده اند :نقش زنان درعالم از ويژگيهاي خاص برخوردار است . صلاح و فساد يک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه مي گيرد .(4)

تربيت وراثتي کودکان درنهاد خانواده :

زن يکتا موجودي است که مي تواند ازدامن خود افرادي به جامعه تحويل دهد که از برکاتش يک جامعه بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهاي والاي انساني کشيده شوند و مي تواند به عکس آن باشد .(5)
مادر بارزترين منشأ آسايش مهر و عالي ترين منبع سعادت خانوادگي است .مادرمظهر عاطفه و مهرو سنگ صبورو چهره دوست داشتني خانه است که با رافت خود محيط خانه را آرام و اهل منزل را مسرور مي سازد. اوست که درخانه مدينه فاضله مي سازد و به پرورش و سازندگي شخصيت ها مي پردازد . مادر موجب تحول درجسم و روان کودک است و اوست که مي تواند تغييرات مطلوب را در فرزندان ايجاد کند و منتظرواقعي و سرباز امام زمان ( عج ) بسازد .خوشبختي هر جامعه مرهون تربيت خانوادگي افراد آن است و نقش اساسي درخانواده به عهده مادران مي باشد تا آنجا که مي شود گفت مادربا يک دست گهواره کودک و با دست ديگرجهان را به حرکت درمي آورد . (الولد مطبوع علي امه -فرزند ساخته شده مادراست ) (6)ازنظراخلاق و طبيعت و ديانت تربيت را اگرامري دائمي به حساب آوريم و اگرکودک را تا هفت سال اول درخانه و همراه مادربدانيم بايد اعتراف کنيم که بخش اعظم تأثيرگذاري ها ازسوي مادراست و بيشترخلق و خو و رفتارهاي کودکان حتي در سنين جواني وبعد ازآن نشات گرفته از مادراست .
اينچنين اهميت نقش مادر درتربيت و زمينه سازي ظهورحضرت مهدي (عج )مشخص مي شود .مادري که با رفتارالگويي خود انسان مي پرورد و طفل را ازعالم ناپاکي ها دورمي دارد و دراو مهرو صفا ،خيرخواهي و خيرانديشي نسبت به ديگران به وجود مي آورد .مادر شکل دهنده شخصيت کودک مي باشد.کاراو ظريف و حساس است و بايستي براساس معيارهاي دين دراخلاق و تربيت فعاليت کند هيچ عملي شرافت مندانه ترازانجام وظيفه مادري نيست .مادربايد درس تعهد ومسووليت و شرافت و انسان بودن را به فرزند خويش بياموزد .پس بايد خود اول درجنبه خود سازي قيام و اقدام کند.او بايد مظهرعدل و ارزشهاي انساني فکرو برکنارازبدخواهي و بدانديشي باشد .و دريک کلمه انساني تزکيه شده باشد .
«زن بايد موقعيت حساس خويش را در پرورش انسان و حياط انساني جامعه درک کرده باشد و به نقش عظيم خويش درمحيط خانه که محل اجراي مسووليت هاي الهي است واقف باشد و عالي ترين و زيبنده ترين هنرزن در پرورش و تربيت انسان الهي ظهورفعلي مي يابد .(7)
لذا وظيفه زنان درقبال همسر و فرزندان وظيفه بسيارخطيري است نبايد محيط خانه را کوچک شمرد و ازمسووليت تربيت فرزند شانه خالي کرد.زن نمونه رفتارو شخصيت است و همه رفتارو حالات او ميزان الگوي فرزندان است .آري تربيت شدگان دراين مدرسه هر درسي بياموزند درميدان بزرگ اجتماع به مرحله بروزو ظهور درخواهند آورد .درس عملي تقوا وخدا ترسي او ،راهنما و نافذ در قلب اعضاي خانه است و برعکس او مي تواند منشا رذيلت ها باشد .
«زن انسان است ،آن هم يک انسان بزرگ، زن مربي جامعه است از دامن زن ،انسان ها پيدا مي شوند .مربي انسان ها زن است،سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است زن با تربيت صحيح خودش انسان درست مي کند و با تربيت صحيح خودش کشوري را آباد مي کند .قرآن کريم انسان ساز است و زن نيز انسان ساز، وظيفه زن ها انسان سازي است (8)
با توجه به شواهد و مستندات ذکرشده اهميت و جايگاه تربيت فرزند و سهمي که مادر دراين مورد به خصوص درزمينه سازي ظهورامام زمان (عج ) با پرورش وتربيت فرزندان خود دارد معلوم مي گردد .پيامبر اکرم (ص ) فرموده اند :
«کل مولود يولد علي الفطره فابواه يهودانه و ينصرانه »هرکودکي براساس فطرت پاک به دنيا مي آيد و اين پدر و مادرش هستند که او را يهودي و نصراني تربيت مي کنند .(9)

تربيت مهدوي فرزندان :

نقشي که مادران درايجاد و تثبيت صفات ياوران حضرت درفرزندانشان دارند نقشي بسيارمهم و تربيت ديني و تاثيرگذاراست .از جمله خصوصيات تربيت ديني و ازمهم ترين صفات ياران امام، ايمان محکم آنها است، خداوند درقرآن مي فرمايد :«اي کساني که ايمان آورده ايد هرکدام ازشما که از دينش بازگردد خداوند به زودي قومي را جايگزين آنان مي کند که دوستشان دارند و آنان نيزخداي را دوست دارند و از ملامت سرزنش کنندگان نمي هراسند.اين فضل الهي است که به هرکس که بخواهند عطا مي کنند ».(10) ازبررسي مفهوم اين آيه در مي يابيم که مخاطبين آن مومناني هستند که هنوزدربوته آزمايش قرارنگرفته اند و آنان پس ازامتحان الهي به دو دسته تقسيم مي شوند :گروهي به سبب سستي ايمان درآزمايش و عکس العمل هاي ناپسندشان دربرخورد با حوادث روزگار که منافي با ايمان و حق و هدايت است زمينه ارتداد خود را فراهم مي آورند و دسته اي ديگرکه آزمون الهي را درهمه مراحل با سربلندي طي مي کنند کساني هستند که براي برپايي نظام جهاني الهي درنظرگرفته شده اند و هماناني هستند که خداوند براي ياري امام مهدي (عج ) ذخيره فرموده است .ايمان حقيقي است دروجود انسان که ازابتداي خلقت درفطرت او نهادينه شده اما آنچه مهم است اين است که بايد درسايه تعليم و تربيت انبياء شکوفا گردد و به نهايت خود برسد .هنگامي که انسان پا به عرصه دنيا مي گذارد اعتقاد به خدا و ولايت اوليائش و سايراصول دين در زمين دل او وجود دارد ولي بايد با هدايت و آموزش هاي مادراحياء و تثبيت گردد تا مبادا فتنه هاي روزگار و وسوسه هاي دشمنان خدا ريشه اين اعتقاد را در دل او بخشکانند اما کارکردن روي اعتقادات فرزندي که همچون دوربين فيلم برداري بسياراثرپذير و حساس است دقت و ظرافت زيادي لازم دارد .يک زن اگرخود را درزمينه اعتقادات و معرفت محکم و قوي نکرده باشد و خود دچار شبهات و انحرافات فکري باشد هرگز نمي تواند فرزندي را تربيت کند که امام خود را ياري نمايد چرا که مادرحلقه اصلي اتصال دهنده فرزند به وجود نازنين حضرت مهدي ارواحنا فداه است .يک زن مومنه خود به حقيقت ايمان دست يافته علاوه برآنکه ابعاد وجودي او کاملاً هماهنگ و کامل است .اهميت مسووليتي که خداوند درتربيت فرزند برعهده او نهاده به خوبي درک مي کند و با تلاش و همت دراين زمينه مي کوشد و به ياري خدا و عنايات حضرت ،فرزندي با ايمان به حقايق الهي پرورش خواهد داد و مسلماً چنين فرزندي که ازابتداي حيات دردامان چنين مادري پرورش يافته با حقيقت ايمان کامل آشنا گرديده و هرگز ازراه خدا انحراف پيدا نکرده و در نهايت ازبهترين کساني است که درشرايط سخت با حفظ ايمان دردوران غيبت امام عصر(عج )دين خود را که دراصل وجود مقدس حضرت ولي عصر (عج ) است را رها نمي کند .
سيد بن طاووسي ازابن رزين غافقي نقل مي کند که مي گفت از حضرت علي (ع ) شنيدم درتوصيف ياران امام زمان (عج ) فرمودند : «ايشان چون مشعلهاي فروزانند که دلهاي استوارشان بسان قنديل هاي نور درسينه هاشان آويخته است .اين مردان تنها ازخدا مي ترسند ...به هرسوي روي آورند ترس و بيم از هيبت آنان پيشاپيش دردل مردمان افتد و تاب مقاومت ازهمه گرفته شود .آنان ازتلاش هايي که برمصالح منحرفان ضربه مي زند و موجب خشم کافران مي گردد دست نمي کشند و از ملامت هايشان بيمي به خود راه نمي دهند و پيروزي آنان درامتحان الهي نتيجه فداکاري هاي بي دريغ است که درطول حيات خود و براي هدايت و عدالت که بالاترين مقصود ايشان بوده است انجام داده اند .شجاعت ،ويژگي لشکرامام مهدي (عج )است و همگي آنان ازشجاعت درجهاد براي برپايي عدالت برخوردارند.»(11)مادري که هيچ گونه ضعف ونقص ايماني و معنوي نداشته باشد، فرزندي پرورش مي دهد که به عزت نفس دست يافته و حقيقتاً مصادق «اذله علي المومنين و اعزه علي الکافرين »(12)
که اين فروتني درمقابل مومنين و سربلندي در مقابل کافرين و بي دينان ازبارزترين صفات و خصوصيات ياران حضرت مهدي (عج ) است .ايمان پولادين سربازان امام درنهايت آنان را به دو نتيجه قابل تفکيک ،شجاعت و عبادت مي رساند .
مادري که سالها در راه رسيدن به خدا مورد امتحانات سخت واقع شده و درتمام موارد استقامت ورزيده و رذائل راازخود بيرون کرده،و ازغيرخدا ترسي به دل راه نداده شير زني است که مي تواند چونان فرزندان بزرگوار حضرت زهرا (س )و حضرت زينب (س ) و ... تربيت کند که در راه دفاع از ولايت و امام عصر هيچ بيم و ترسي به خود راه نمي دهند .
عبادت صفتي است که براي ايجاد آن زمينه هايي چون عشق به طاعت و شناخت حق خدا و خشيت از مقام پروردگارلازم است .خستگي ناپذيري يک زن مهذب و کامل درراه عبادت حق تعالي و مناجات هاي شبانه و دعا و تسبيح او در روز مانند بانوي بزرگواراسلام حضرت فاطمه ( س )اين زمينه ها را به تدريج در روح فرزندان ايجاد مي کندچرا که فرزندي که از ابتدا و بيش ازهمه درکنارمادر است و بيشترين تاثيرپذيري را ازمادردارد با روح تعبد وحقيقت بندگي آشنا مي شود و همواره دراين طريق مي کوشد .مادري که دراثر تقوا و پرهيزکاري به سرچشمه حکمت دست يافته و تمتم اعمال و رفتارخود را برطبق ميزان صراط مستقيم قرارمي دهد بهترين الگو براي فرزند خود درقرارگيري درجاده حرکت به سوي خداست و جان فرزند را با آب بينش و حکمت الهي سيراب مي گرداند .

نتيجه :

به دنيا آوردن فرزندان و تربيت نمودن آنها هنرمخصوص و رازآفرينش زن است . ازاين راه است که زن تشبه به الله و تشبه به صفات الله پيدا مي کند و ازاين راه است که زن مظهرخلاقيت الله مي شود و مورد کرامت پروردگار واقع مي گردد .(13)يکي از زيباترين اثرات تربيتي که يک مادر در ايجاد روحيه عشق و فداکاري در راه امام زمان ( عج ) دارد عشق و محبتي است که او به سالارشهيدان ابا عبدالله الحسين دارد و شيره اين عشق را با سوز و گريه خود و علاقه اي که به آن حضرت دارد در روح کودک خود مي ريزد .آنگاه اين فرزند با تمام وجود در صف ياوران حضرت مهدي (اروحنا فداه ) نداي يا لثارات الحسين (ع ) سر مي دهد و در رکاب امام عصر (ع ) به طلب خون حسين (ع ) بر مي خيزد با درک اهميت نقش مادران در تربيت شايسته است . بانوان شيوه تربيت ديني را الگوي خود قراردهند و دراين مسيراز زندگي زنان مومن درس بگيرند تمام حرکات کارها وگفتارها در روحيه کودکان موثراست پس بايد محيط خانه را بسيارحساس دانست و از آن به عنوان کارخانه آدم سازي و دانشگاه انسانيت استفاده کرد.اهميت نقش زنان در تربيت فرزند را نمي توان ناديده گرفت با همه تاثيراتي که طفل ازجامعه مدرسه و معلم مي گيرد بازتحت نفوذ خانواده به خصوص مادراست .شخصيت هاي بزرگ بيشترموفقيت خود را مرهون مادراني مي دانند که به وظايف ويژه خود عمل کرده اند و در ساختن شخصيتي موثرازآنان نقش اساسي داشته اند، لذا اسلام زن را به مسووليت پرورش نوباوگان باغ بشريت متعهد مي کند . اسلام اداره يکي ازمقدسات اسلام و اجتماع اسلامي يعني کانون خانواده را به عهده زنان گذاشته است زيرا اين کانون بهترين پرورشگاهي است که اخلاق و عقائد و قوانين اسلام درجان انسان به واسطه تربيت قرار مي گيرد و تثبيت مي شود.با ارزش ترين برنامه اي که اسلام براي پايدار ساختن اجتماع بشريت در آن مي کوشد اداره بخش هايي از جامعه است که منطبق با استعداد و فطرت بانوان است. پس زنان چنين رسالت خطيري را به نحو احسن شناخته و انجام رسانند .اينها همه گوشه هايي بود ازنقشي که مادر خود ساخته مي تواند درتثبيت فضائل اخلاقي و ساختن يک منتظر واقعي ايجاد نمايد و بدين وسيله زمينه سازظهور موفورالسرور آن حضرت و ازخادمين و ياوران ايشان باشد .

پي نوشت ها:

1-امام خميني (ره ) ،صحيفه نور،ج 16 ،ص 125)
2-(مجلسي ،بحارالانوار،ج 16 ،ص 210 ) .
3-امام خميني، صحيفه نور، ج 7 ،ص 282 .
4-صحيفه نور، ج 6 ،ص 185
5- تبيان دفترهشتم، ص 268 .
6-غررالحکم، ص 76، حکمت 1863 .
7-محمد امين زاده،کتاب اخص و ممتاز زن ،ج2،پائيز 73.
8-امام خميني (ره )، تبيان، ص 57 .
9-علامه مجلسي ،بحارالانوار، ج 67 ،ص 127 .
10-سوره مائده ،آيه 54.
11-سيد بن طاووس ،الملاحم و الفتن ،ص 52،چاپ نجف )
12-سوره مائده ،آيه 54 .
13-علويه همايوني ،زن مظهرخلاقيت الله .

1 -قرآن کريم .
2 -نهج البلاغه .
3 -آمدي ،غررالحکم، ص 67 ،حکمت 3681 .
4 -امين زاده، محمد رضا ،کتاب اخص و ممتاز زن ،ج 2 ،پائيز 37 .
5 -امام خميني روح الله، صحيفه نور، مجلدات متعدد،موسسه تنظيم و نشرآثارامام .
6 -امام خميني روح الله، تبيان ( جايگاه و رسالت زن مسلمان )، موسسه تنظيم و نشر آثارامام .
7 -سيد بن طاووس ،الملاحم و الفتن، ص 25، چاپ نجف .
8 -علامه مجلسي ،بحارالانوار، ج 76 ،ص 721 .
9 - علويه همايوني، زن مظهرخلاقيت الله .
10 -علامه طباطبايي ،محمد حسين، الميزان ،تفسيرسوره نساء و حجرات .
منبع:نشريه کوثر،(فصلنامه قرآني)،شماره 30